Cara a unha axenda territorial para Galicia
A Fundación RIA promove un proceso de participación, debate e planificación estratéxica co que conformar colectivamente o modelo territorial que guiará a Galicia na próxima década.
Esta iniciativa xorde da necesidade de establecer criterios comúns que permitan coordinar a actuación dos axentes públicos e privados, especialmente ante os retos ambientais, sociais e económicos e os obxectivos de desenvolvemento sostible para o horizonte 2030.
O acordo alcanzado coa Xunta de Galicia e o COAG en 2022 permite impulsar este proceso a través dun traballo de investigación sobre políticas públicas e os instrumentos dispoñibles e mediante a incorporación do coñecemento existente a través dun comité de expertos. Como principal obxectivo desta iniciativa, a fundación busca poñer en marcha un proceso de reflexión colectiva sobre o futuro de Galicia, no que participen axentes públicos e privados, para xerar un marco común para a toma de decisións.
O traballo desenvolvido baséase en sete anos de experiencia da Fundación RIA traballando en Galicia a través de proxectos piloto, así como de máis de catro décadas de experiencia internacional do padroado da institución. Sobre esta base, en 2022 comeza un proceso que combina investigacións propias e coñecementos dun comité de expertos, utilizando técnicas de análise cualitativa ou dinámicas de grupo, como mesas de debate. Deste xeito, obtívose información cualificada sobre a realidade de Galicia de múltiples fontes como a Administración, grupos de investigación e organizacións da sociedade civil, entre outras, para posteriormente procesar, analizar, comparar e sintetizar estes contidos.
Ano
2022
Entidades colaboradoras no convenio
Xunta de Galicia - Consellería de Facenda e Administracións Públicas
Xunta de Galicia - Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda
Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia
Fundación RIA
Localización
Galicia
Esquema do proceso de actuacións no proxecto.
Investigación propia
A investigación realizada polo equipo do Fundación RIA, coa participación de diferentes departamentos das administracións públicas, aborda diferentes temas:
Temas
Analízanse seis documentos estratéxicos rexionais, nacionais e internacionais para identificar aqueles temas de especial relevancia no debate público sobre o territorio. Aínda que existe un alto nivel de consenso sobre cales son os principais retos e obxectivos (cambio climático, igualdade, mobilidade sostible, etc.), as actuacións propostas son xerais e imprecisas. Para superar esta falta de definición cómpre centrar o debate no como, abordando a forma de poñer en marcha accións que permitan acadar os obxectivos marcados.
Estruturas administrativas
Co estudo das administracións públicas en Galicia, nos seus diferentes niveis (autonómico, provincial, local, entidades locais, grupos de actuación, etc.), ponse de manifesto a excesiva fragmentación das competencias en materia territorial, que fomenta unha visión sectorial do territorio e do territorio e unha consecuente falta de coordinación das actuacións. Non obstante, identifícanse determinadas institucións e figuras que poderían reformular ou reforzar o seu papel para afrontar con maior eficacia os retos actuais, como as áreas metropolitanas ou as mancomunidades.
Instrumentos territoriais
Tras as reunións mantidas cos departamentos das administracións públicas, analízanse un total de 34 instrumentos de diversa índole: leis, plans, estratexias, convenios, etc. Deste traballo cómpre salientar que Galicia conta con suficientes instrumentos contemplados na lei. Non obstante, en moitas ocasións os obxectivos propostos non se corresponden con recursos económicos e humanos suficientes para afrontar con eficacia os retos actuais, e poucas veces estes instrumentos inclúen mecanismos de seguimento, control e corrección.
Avaliación do instrumento
Tendo en conta as diversas condicións dos instrumentos analizados, deséñase unha ferramenta de avaliación, en forma de cuestionario, que ten como finalidade analizar dun xeito sinxelo os plans, estratexias e demais actuacións impulsadas polas administracións autonómica, provincial e local. A ferramenta suscita dúbidas sobre se o instrumento contén mecanismos de diagnóstico previo, programación ou seguimento, avaliación e corrección, entre outros.
Grupos de Desenvolvemento Rural e Grupos de Acción Local Pesqueira en Galicia.
Mancomunidades en Galicia.
Áreas de Rehabilitación Integral en Galicia.
Plan Sectorial de Xestión de Áreas Empresariais de Galicia.
Coñecemento externo
O coñecemento existente incorpórase na primeira fase do proxecto a través dun comité de expertos designado e coordinado pola Fundación RIA e co apoio do COAG. Os 17 membros deste comité, cunha ampla experiencia investigadora e profesional, contribúen ao proceso elaborando informes de recomendacións, nos que cada experto define os retos e prioridades aos que se enfronta Galicia na actualidade e elabora unha serie de propostas.estratexias que se poden utilizar para deseñar instrumentos e políticas específicas. Os enfoques dos expertos compártense nunha serie de mesas de debate, que buscan coñecer e intercambiar puntos de vista de cada área de coñecemento. Así mesmo, outras personalidades da sociedade civil, representantes de organizacións sectoriais, profesionais ou administracións, participan nas mesas para achegar outras perspectivas próximas á realidade.
Membros do comité de expertos
- Enrique Seoane Prado: arquitectura e urbanismo (UDC e Concello de Santiago)
- Francisco Sineiro García: política e investigación agraria (USC e exconselleiro de Agricultura)
- Uxío Labarta Fernández: bioloxía mariña e política pesqueira (IIM e CSIC)
- Carlos Alberto Fernández López: transición enerxética (IDAE e Bioplat)
- Eduardo Corbelle Rico: territorio e usos do solo (USC)
- María Fandiño Iglesias: arquitectura e paisaxe (profesional independente)
- Juan Picos Martín: ordenación forestal (UVigo)
- Cristina García Fontán: arquitectura e paisaxe (UDC)
- María José Piñeira Mantiñán: xeografía e vivenda (USC)
- Juan Creus Andrade: arquitectura e espazo público (UDC)
- Carlota Eirós García: arquitectura e patrimonio (profesional independente)
- María Isabel Martínez Lage: infraestruturas e mobilidade (UDC)
- Lourenzo Fernández Prieto: historia agraria e rural (USC e CISPAC)
- Juan Arredondo de la Fuente: planificación estratéxica (EGAP e EOSA)
- Almudena Fernández Carballal: dereito urbanístico (UDC)
- Alfonso Díaz Revilla: arquitectura e planificación (UDC e EGAP)
- Ana Marquina Torres: planificación (profesional independente)
Puntos de consenso
A tramitación dos informes de recomendacións, combinada coas reflexións presentadas nas mesas de debate, permite identificar un conxunto de ideas principais e puntos de consenso entre os distintos membros do comité de expertos. Estes son os oito puntos de consenso xeral:
Sobre a planificación estratéxica: que integra as distintas visións sectoriais, definindo áreas coherentes con características, retos e obxectivos compartidos.
Sobre un modelo territorial urbano-rural continuo: estruturado a través dunha infraestrutura verde e azul, que integra actividades produtivas agroforestais e mariñas e fai un uso responsable do solo.
Sobre o novo modelo de gobernanza: que fomente a cooperación interadministrativa e permita a participación dos actores implicados para acadar obxectivos estratéxicos compartidos.
Sobre a toma de decisións e a mellora dos instrumentos: a partir dunha información rigorosa, detallada e actualizada; mediante sistemas de seguimento, control e avaliación de resultados.
Sobre a xestión dos recursos no modelo territorial: reforzar a cadea de valor dos sectores primarios, dende unha lóxica de multifuncionalidade, circularidade e protección da biodiversidade.
Sobre a protección da identidade local e do seu patrimonio: a través da rexeneración das zonas urbanas e rurais, a través da reactivación das zonas despoboadas e da garantía de acceso xusto á vivenda.
Sobre o papel proactivo na transición enerxética: garantindo a participación das comunidades locais, desenvolvendo unha economía circular baseada no rural, mediante medidas de aforro e autoconsumo enerxético.
Sobre a función da administración pública: reforzar a súa capacidade e recursos de planificación, contratación e xestión; promover a formación e a investigación aplicada; aplicando incentivos e medidas de acompañamento.
Diagrama da identificación de puntos de consenso.
Conclusións
Como conclusión da primeira fase do proceso de investigación e integración do coñecemento externo, establécense doce principios estratéxicos básicos, organizados en torno a tres grandes grupos. Estes principios conforman a estrutura dun documento base que guiará as fases posteriores de traballo. En fases posteriores, o proceso buscará abrirse a diversos sectores da sociedade a través de mesas redondas, tratando de implicar ás administracións públicas, ás organizacións profesionais, ás entidades do terceiro sector e á comunidade científica. De forma complementaria e para alimentar o proceso, buscarase a integración do coñecemento internacional a través de ciclos de conferencias que fomenten o debate con expertos locais.
Un marco común para a toma de decisións
- Galicia debe implantar unha planificación estratéxica integral, que vaia máis aló dos enfoques sectoriais e que contemple as interdependencias do territorio, que responda ás necesidades e intereses comúns dos distintos axentes.
- Galicia debe construír un modelo que supere a dicotomía urbano-rural, que consolide os núcleos intermedios como elementos de equilibrio territorial, que articule de xeito equilibrado os servizos públicos, a mobilidade e as comunicacións.
- Galicia debe artellar unha gobernanza multinivel que favoreza o entendemento e a colaboración interadministrativa e que garanta a participación de todos os axentes da sociedade.
- Galicia debe basear a toma de decisións nunha información de datos rigorosa, apoiada en estruturas de planificación, consulta e contratación, e que dispoña de medios e profesionais suficientes.
Un carácter produtivo e circular como motor de desenvolvemento
-
Galicia debe dinamizar economías primarias sostibles, que fomenten o investimento, a investigación e o desenvolvemento, que aproveiten a maior concienciación da produción de alimentos e a súa industrialización.
-
Galicia debe desenvolver un sistema circular integrado, que permita unha xestión sostible dos residuos, da enerxía e da mobilidade, apoiado en infraestruturas públicas, sociais e de servizos.
-
Galicia debe impulsar a investigación aplicada e a formación, que promovan o desenvolvemento das economías agroforestais e mariñas, que integren programas e resultados co sector comercial.
-
Galicia debe estruturar o seu territorio a través dunha infraestrutura verde e azul, que constitúa a base das economías agroforestais e mariñas, que asegure a biodiversidade e defina distintos niveis de protección.
Basear o futuro na rexeneración do existente
- Galicia debe implantar unha planificación estratéxica integral, que vaia máis aló dos enfoques sectoriais e que contemple as interdependencias do territorio, que responda ás necesidades e intereses comúns dos distintos axentes.
- Galicia debe construír un modelo que supere a dicotomía urbano-rural, que consolide os núcleos intermedios como elementos de equilibrio territorial, que articule de xeito equilibrado os servizos públicos, a mobilidade e as comunicacións.
- Galicia debe artellar unha gobernanza multinivel que favoreza o entendemento e a colaboración interadministrativa e que garanta a participación de todos os axentes da sociedade.
- Galicia debe basear a toma de decisións en información e datos rigorosos, apoiados en estruturas de planificación, consulta e contratación e que dispoñan de medios suficientes e profesionais.
